Koncepcje organizacji systemu OPK w Polsce w latach 1966-1970

- Krzysztof Popławski -
 
Na przełomie lat 50-tych i 60-tych w Wojsku Polskim nastąpiły głębokie zmiany w dziedzinie obrony powietrznej. Powstały wtedy Wojska Obrony Powietrznej Kraju (WOPK), które stanowiły oddzielny rodzaj sił zbrojnych i wchodziły w skład Wojsk Obrony Terytorium Kraju (OTK). W sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa kraju miały działać zgodnie z założeniami Planu Operacyjno-Obronnego OTK z uwzględnieniem zadań wykonywanych w jednolitym systemie obrony powietrznej państw uczestników Układu Warszawskiego.
Wojska OPK, składały się z trzech zasadniczych komponentów: lotnictwa myśliwskiego, artylerii przeciwlotniczej oraz jednostek radiotechnicznych. Zmiany wyposażenia i organizacji systemu obrony powietrznej następowały tamtych latach szybko. Były efektem znacznego rozwoju techniki wojskowej oraz odpowiedzią na rosnący potencjał militarny państw NATO. W artylerii przeciwlotniczej rozpoczęto wprowadzanie kierowanych pocisków rakietowych stopniowo wycofując artylerię lufową, która nie mogła już skutecznie zwalczać samolotów o napędzie odrzutowym. W wojskach radiotechnicznych wdrażano sprzęt umożliwiający wykrywanie samolotów lecących w dużej odległości i w szerokim zakresie wysokości. Także w dziedzinie lotnictwa postęp był wyraźny. Dominującą rolę miały już naddźwiękowe samoloty myśliwskie, a przestarzałe nieco samoloty Lim stopniowo wycofywano w miarę dostaw kolejnych nowych samolotów. 
 
Obrona powietrzna terytorium Polski w połowie lat 60-tych oparta była na trzech korpuśnych rejonach obrony. W ich skład wchodziły jednostki artylerii przeciwlotniczej, jednostki radiotechniczne i lotnictwa myśliwskiego. Jednostki artylerii OPK to zarówno jednostki wyposażone w najnowszy sprzęt rakietowy (zestawy SA-75M Dźwina i S-75M Wołchow), jak również jednostki posiadające działa przeciwlotnicze (kalibru 57 mm i 100 mm). Artyleria zorganizowana była w dywizje, brygady i pułki artylerii rakietowej oraz pułki artylerii lufowej. Rozmieszczone były wzdłuż wybrzeża morskiego (od Szczecina aż po rejon Trójmiasta), w rejonie Warszawy, Poznania oraz na Górnym Śląsku i w rejonie Nowej Huty koło Krakowa. Artyleria rakietowa była jednak rozmieszczona na wybrzeżu nierównomiernie. Na obszarze od Zatoki Gdańskiej do Zalewu Szczecińskiego dyżury bojowe pełniło zaledwie 5 dywizjonów ogniowych1, wszystkie skoncentrowane wokół Trójmiasta. Lotnictwo myśliwskie OPK (LM OPK) w sile dwunastu pułków lotnictwa myśliwskiego bazowało na sieci lotnisk. Wojska radiotechniczne miały na terenie Polski sieć 60-ciu posterunków i wyposażone były w stacje radiolokacyjne różnego typu. Wsparciem tych jednostek były oddziały rozpoznania i przeciwdziałania radioelektronicznego (ośrodek rozpoznania radioelektronicznego i ośrodek przeciwdziałania radioelektronicznego). Dowodzenie prowadzone było poprzez sieć stanowisk dowodzenia wybudowanych dla ugrupowań jednostek OPK przeznaczonych do wspólnej obrony rejonów Warszawy, Gdyni, Poznania i Górnego Śląska.
Ugrupowanie wojsk wynikało z zadań, jakie miała Polska w jednolitym systemie OP państw uczestników UW i dlatego jednostki rozmieszczone były głównie na kierunku północno-zachodnim. 
 
Rys. 1.Ugrupowanie operacyjne Wojsk OPK pod koniec 1964 r.
An SVG image
 
W październiku 1964 r. do Sztabu Generalnego Wojska Polskiego wpłynęło pismo z Dowództwa WOPK zawierające koncepcję organizacji systemu obrony powietrznej kraju w latach 1966-1970. Zakładała ona zorganizowanie obrony w oparciu o zasadę strefowo-obiektową obrony artylerii rakietowej (na wysokościach 300-1000 m do 27000-30000 m) na niedużej części obszaru kraju (ok. 17 %). Nad całym terytorium kraju obronę miały stanowić jednostki lotnictwa myśliwskiego (na wysokościach od 100 m do 20000 m). Jak widać lotnictwo miało tu odgrywać decydującą rolę. Zakładano bowiem, że jednostki rakietowe mogłyby przejąć zadania obronne w przypadku wyposażenia ich w pociski rakietowe ziemia-powietrze o zasięgu 150-300 km co umożliwiałoby przestrzeliwanie każdego punktu przestrzeni nad Polską2
Organizacyjnie obronę powietrzna kraju miały tworzyć nadal trzy korpusy OPK, siedzibami dowództw w Radomiu (1 KOPK), Bydgoszczy (2 KOPK) i Wrocławiu (3 KOPK). Zmiany miały dotyczyć struktury wewnętrznej korpusów. 
W Artylerii OPK planowano utworzyć wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego od rejonu Szczecin -Świnoujście do rejonu Gdynia-Gdańsk ciągły pas obrony przygotowany do współdziałania z obroną powietrzną NRD i ZSRR.
Osiągnąć to chciano formując do końca 1969 r. jedną brygadę artylerii rakietowej OPK (BA OPK) w Szczecinie (6 dywizjonów ogniowych i 1 dywizjon techniczny) oraz jeden pułk artylerii rakietowej OPK (par OPK) w Słupsku (4 dywizjony ogniowe i 1 dywizjon techniczny). Zamierzano też wykorzystać istniejącą w Gdyni 60 Brygadę Artylerii OPK (5 dywizjonów ogniowych i 1 dywizjon techniczny), którą planowano do końca 1969 r. wzmocnić dodatkowym dywizjonem ogniowym. Przewidywano sformowanie do 1969 r. łącznie 11 nowych dywizjonów ogniowych i 2 dywizjonów technicznych3.  Taka organizacja miała zapewnić skuteczne zwalczanie celów na wysokości 300-30000 m lecących z prędkością do 2300 km/godz. przy natężeniu 1 samolot, co 2 minuty na każdy dywizjon ogniowy. Poza wybrzeżem zamierzano utrzymać istniejącą już zorganizowaną osłonę głównych obiektów z następującym rozmieszczeniem artylerii przeciwlotniczej: 
 
* Warszawa - jedna dywizja artylerii rakietowej OPK (9 DA OPK4) i jeden pułk artylerii lufowej mk5 (64 spa OPK6)
* Górnośląski Okręg Przemysłowy - jedna dywizja artylerii rakietowej OPK (13 DA OPK) i jeden pułk artylerii lufowej mk (85 spa OPK)
* Poznań - pułk artylerii rakietowej OPK (14 spa OPK)
* Nowa Huta k Krakowa - pułk artylerii lufowej mieszany7 (90 spa OPK)
 
Widziano przy tym możliwość wprowadzenia do systemu OPK zestawów rakietowych do zwalczania celów na niskich wysokościach. Przewidywano również w dalszej perspektywie wzmocnienie obrony rejonu Nowej Huty artylerią rakietową. Wsparciem tych sił miały być jednostki Północnej Grupy Wojsk Radzieckich (PGWR) stacjonujące na terenie zachodniej Polski.
Duże zmiany miały dotknąć artylerię przeciwlotniczą lufową. Z pięciu istniejących pułków artylerii lufowej planowano rozformować cztery: 3 samodzielny pułk artylerii OPK (Zgierz), 98 samodzielny pułk artylerii OPK (Wrocław), 129 samodzielny pułk artylerii OPK (Szczecin), 136 samodzielny pułk artylerii OPK (Bydgoszcz)8.
Łącznie przewidywano posiadanie 36 dywizjonów ogniowych i 8 dywizjonów technicznych wspomaganych dodatkowo przez 4 baterie artylerii lufowej sk9 i 14 baterii artylerii lufowej mk. Jednostki artylerii miały być wyposażone w 36 zestawów rakietowych SA-75M i S-75M oraz armaty przeciwlotnicze 100 mm i 57 mm (odpowiednio 48 i 168 sztuk). 
Lotnictwo myśliwskie przewidywane do działania na północno-zachodnim kierunku to jednostki 2 Korpusu OPK w sile trzech pułków lotnictwa myśliwskiego OPK (plm OPK). Wsparcie w początkowym okresie działań mogło być udzielane przez lotnictwo myśliwskie i myśliwsko-szturmowe Lotnictwa Operacyjnego (trzy plm i trzy plmsz) oraz jedną dywizję lotnictwa myśliwskiego Północnej Grupy Wojsk Radzieckich (PGWR). Po ich wyjściu poza terytorium Polski założono manewr jednego pułku lotnictwa myśliwskiego z 1 KOPK (13 plm Łęczyca) w rejon obrony 2 KOPK celem wzmocnienia kierunku północno-zachodniego. Na pozostałych kierunkach operacyjno-powietrznych zakładano obronę punktową (Warszawa, Poznań, Górnośląski Okręg Przemysłowy) w oparciu o lotnictwo myśliwskie OPK oraz pułki szkolno-bojowe10.  W rejonie obrony 3 Korpusu OPK wsparcie miał dawać jeden plm LO i jeden plmb PGWR. 
Z istniejących w 1964 r. dwunastu pułków lotnictwa myśliwskiego OPK planowano pozostawić dziewięć. Przewidywano rozformować jeden pułk (25 plm OPK z Pruszcza Gdańskiego) a dwa pułki (11 plm OPK z Debrzna i 45 plm OPK z Babimostu) przekazać do Lotnictwa Operacyjnego11. Stacjonujący w Mińsku Mazowieckim 1 plm OPK miał zostać przedyslokowany do Modlina. Po tych zmianach lotnictwo myśliwskie OPK miało być rozmieszczone następująco:
* 1 Korpus OPK: 1 plm OPK (Modlin), 2 plm OPK (Łask), 13 plm OPK (Łęczyca)
* 2 Korpus OPK: 26 plm OPK (Zegrze Pomorskie), 28 plm OPK (Słupsk), 34 plm OPK (Gdynia-Babie Doły)
* 3 Korpus OPK: 3 plm OPK (Wrocław), 39 plm OPK (Mierzęcice), 62 plm OPK (Poznań-Krzesiny)
 
Pułki miały mieć strukturę 3-eskadrową posiadając po dwie eskadry samolotów MiG-21 (łącznie 24 samoloty) i po jednej eskadrze Lim-5 (12 samolotów). Ponieważ w WOPK były w tym czasie używane tez w niewielkiej ilości samoloty MiG-19, to jeden pułk miał mieć dwie eskadry tych samolotów i jedną eskadrę Lim-5. Taki mieszany skład pułków był zamierzony, gdyż cechy bojowe poszczególnych typów samolotów umożliwiały zwalczanie celów różnego rodzaju i w szerokim przedziale wysokości.
 
Tab. 1.Możliwość taktyczne samolotów myśliwskich będących na wyposażeniu Wojsk OPK w 1964 r..
Typ samolotu Pułap działania Warunki wykorzystania
MiG-17 100-14000m w dzień w ZWA, o świcie i zmroku oraz w jasne noce księżycowe, noce nad chmurami
MiG-17P 700-14000m w dzień i noc, w chmurach
MiG-19P 700-16000m w dzień i noc, w ZWA i TWA
MiG-19PM 2500-15500m w dzień i noc, w ZWA i TWA (minimalny pułap określony ze względu na możliwości wykorzystania rakiet RS-2U)
MiG-21PF
500-21000m
3000-21000m
w dzień ZWA
w nocy w chmurach i nad chmurami
 
Lotnictwo myśliwskie OPK miało mieć na wyposażeniu samoloty myśliwskie o napędzie odrzutowym Lim-5 i MiG-19 (ok. 130 sztuk) oraz MiG-21 (ok. 200 sztuk). Należy w tym miejscu wspomnieć, że samoloty MiG-21 były w połowie lat 60-tych zarówno na wyposażeniu Lotnictwa Operacyjnego, jak i Wojsk OPK. Sztab Generalny był jednak świadomy faktu, że ten typ samolotu jest mało przydatny do działań z lotnisk o nawierzchni gruntowej a z takich jednostki LO niejednokrotnie operowałyby w trakcie działań bojowych. Dlatego rozważano przesunięcie samolotów MiG-21 z jednostek LO do WOPK w zamian za bardziej nadające się do działań myśliwsko-szturmowych samoloty Lim-5 
W ramach reorganizacji Wojsk Radiotechnicznych planowano do końca 1970 r. mieć 58 posterunków radiolokacyjnych (RLP) wchodzących organizacyjnie w skład trzech brygad radiotechnicznych (BRT), przypadających po jednej brygadzie na każdy Korpus OPK. W ramach brygad miało funkcjonować w sumie 16 batalionów radiotechnicznych (brt), które posiadały 16 zautomatyzowanych RLP (ZRLP) i 42 niezautomatyzowane RLP (NRLP). Wymagało to rozformowanie istniejących do tego momentu dziewięciu samodzielnych batalionów radiotechnicznych OPK, trzech posterunków radiolokacyjnych z plm OPK i innych pododdziałów. Sieć stacji miała pracować w zautomatyzowanym systemie zbierania informacji i naprowadzania lotnictwa myśliwskiego. Takie ugrupowanie miało zapewnić możliwość wykrywania celów powietrznych o skutecznej powierzchni odbicia odpowiadającej samolotowi MiG-17 (ok. 1 m2) w przedziale wysokości od 100-200 m do 35000 m wzdłuż granic Polski na głównych kierunkach operacyjno-powietrznych oraz na bliskich podejściach z tych kierunków do Warszawy a w przedziale od 500 do 35000 m nad całym pozostałym obszarem kraju. Wyposażenie jednostek miały stanowić importowane i produkowane w kraju stacje radiolokacyjne P-14, P-35, Jawor-M, P-15 oraz wysokościomierze PRW-11 i Bogota-M.
Jednostki rozpoznania i przeciwdziałania radioelektronicznego Wojsk OPK planowano się do końca 1970 r. pozostawić praktycznie w niezmienionym składzie. Zadania miał realizować 1 Ośrodek Rozpoznania Radioelektronicznego w m Grójec (z wysuniętymi punktami radionamierzania) i 3 Ośrodek Przeciwdziałania Radioelektronicznego w m. Lidzbark Warmiński (trzy kompanie zakłóceń celowników bombowych - po jednej na każdy KOPK)12
System dowodzenia Wojskami OPK miał składać się z Centralnego Stanowiska Dowodzenia Dowódcy Wojsk OPK (CSD DWOPK) oraz rozbudowanej sieci stanowisk dowodzenia (SD). Stanowiska te były różnego rodzaju zależnie od planowanego przeznaczenia. Z analiz wynikało, że dla dowodzenia artylerią rakietową potrzeba byłoby łącznie 6 stanowisk. Dla dowodzenia LM konieczne byłoby posiadanie 16-17 zautomatyzowanych punktów naprowadzania (ZPN) rozdzielonych pomiędzy korpusami w sposób następujący: 5 SD w 1 KOPK, 6 SD w 2 KOP, 5 (lub 6) SD w 3 KOPK. W początkowym okresie działań bojowych wsparcie stanowiłyby ZPN-y Lotnictwa Operacyjnego (trzy w 2 KOPK a jeden w 3 KOPK).
Obieg informacji w systemie dowodzenia miał się odbywać w ramach zautomatyzowanego systemu kierowania Wozduch-1P, który pozwalał na zautomatyzowane naprowadzanie lotnictwa myśliwskiego oraz zdejmowanie i przekazywanie informacji radiolokacyjnej13
Konieczność łączenia stanowisk dowodzenia wynikająca z ich różnych zadań wymagała utworzenia:
* połączonych pomocniczych stanowisk dowodzenia (PPSD) Korpusów OPK składających się z SD ZT artylerii rakietowej, węzła naprowadzania lotnictwa myśliwskiego (WN LM) i batalionu radiotechnicznego (brt) 
lub 
* pomocniczych stanowisk dowodzenia (PSD) Korpusów OPK składających się z SD WN i brt (w rejonach, które nie były osłaniane przez artylerię rakietową)
 
Przy takiej organizacji konieczne było posiadanie w 1 Korpusie OPK - jednego PPSD (Warszawa), oraz trzech PSD (Łask, Szymany, Sandomierz), w 2 Korpusie OPK - trzech PPSD (Gdynia, Słupsk, Szczecin) a w 3 Korpusie OPK - dwóch PPSD (Bytom, Poznań) i jednego PSD (Wrocław). W ogólnej liczny szesnastu batalionów radiotechnicznych (ZRLP) dziesięć zabezpieczałoby pracę PPSD i PSD a pozostałe stanowiłyby punkty naprowadzania LM OPK.
Dla zabezpieczenia ciągłości dowodzenia w trakcie reorganizacji systemu przewidywano zorganizowanie także następujących rodzajów stanowisk dowodzenia:
* Tymczasowe CSD DWOPK (TCSD)
* Zasadnicze CSD DWOPK (ZSCD) (po wybudowaniu obiektu)
* Tymczasowe SD KOPK (TSD)
* Zasadnicze SD KOPK (ZSD) (po wybudowaniu obiektu)
* Tymczasowe Połączone Pomocnicze SD KOPK (TPPSD) w miejscu obecnego PPSD
* Zasadnicze Połączone Pomocnicze SD KOPK (ZPPSD) w zbudowanych lub budowanych obiektach
 
Zakładano przygotowanie stanowisk dowodzenia zdolnych do przejęcia funkcji SD KOPK oraz posiadanie TSD i ZSD i RSD14 pułków lotnictwa myśliwskiego OPK oraz TSD i ZSD samodzielnych pułków artylerii OPK
Komunikacja dowództw z poszczególnymi stanowiskami dowodzenia WOPK miała być prowadzona drogą przewodową i radiową. Zapewnić ją miał pułk łączności WOPK, trzy bataliony łączności Korpusów OPK oraz trzy Węzły Łączności Korpusów OPK.
 
Po wprowadzeniu w latach 1966-70 przedstawionej wyżej koncepcji organizacji Wojsk OPK zakładano uzyskanie na koniec 1970 r. następującego składu.
 
W Artylerii OPK istniałoby ugrupowanie mające:
* 20 dywizjonów ogniowych OPK wyposażonych w rakiety typu S-75M Wołchow
* 16 dywizjonów ogniowych OPK wyposażonych w rakiety typu SA-75M Dźwina
* 4 dywizjony techniczne OPK do obsługi dywizjonów wyposażonych w rakiety typu S-75M Wołchow
* 4 dywizjony techniczne OPK do obsługi dywizjonów wyposażonych w rakiety typu SA-75M Dźwina
* 1 samodzielny pułk artylerii OPK średniego kalibru
* 2 samodzielne pułki artylerii OPK małego kalibru
 
Planowano zmodyfikować strukturę organizacyjną dywizjonów ogniowych tak, aby uniezależnić je od dywizjonów technicznych pod względem zaopatrzenia w pociski rakietowe. Motywem był fakt, że dywizjony ogniowe na wybrzeżu byłyby rozmieszczone na dużym obszarze, co utrudniałoby dostarczanie rakiet z dywizjonów technicznych w wymaganym czasie15.
Lotnictwo OPKmiało mieć dziewięć pułków lotnictwa myśliwskiego OPK o mieszanym wyposażeniu, zorganizowanych w 3 eskadry po 12 samolotów w każdej. W Wojskach Radiotechnicznych miały być trzy brygady radiotechniczne o składzie łącznym 16 batalionów radiotechnicznych zautomatyzowanych (ZRLP, wyposażone w stacje P-14) i 42 kompanii radiotechnicznych niezautomatyzowanych (NRLP). Łączność OPK zapewniać miał pułk łączności WOPK oraz trzy bataliony łączności Korpusów OPK sformowane w miejsce istniejących stacjonarnych węzłów łączności.
 
Rys. 2.Ugrupowanie operacyjne Wojsk OPK na 1970 r. według pierwotnej propozycji organizacji sytemu OPK.
An SVG image
 
Te ambitne plany wymagały sporych nakładów finansowych i wielu inwestycji w obiekty oraz związaną z tym infrastrukturę:
 
Tab. 2.Koszty inwestycji planowanych w obiekty i infrastrukturę Wojsk OPK w latach 1966-1970 według pierwotnej koncepcji organizacji systemu OPK.
Obszar inwestycji Koszt w złotych obiegowych16
Artyleria OPK 646,9 mln zł
Lotnictwo Myśliwskie 33,0 mln zł
Wojska Radiotechniczne 469,0 mln zł
Stanowiska Dowodzenia (7 obiektów: jeden typu Kondor, trzy typu Komar, trzy typu Kryształ) 376,2 mln zł
Łączność 28,0 mln zł
RAZEM 1553,1 mln zł
 
Powyższe koszty nie obejmowały zakupu uzbrojenia i wyposażenia technicznego jednostek. Ponieważ inwestycje realizowały przedsiębiorstwa krajowe, to koszty kalkulowane były w złotych obiegowych. Dla porównania ceny produkowanego w kraju uzbrojenia wynosiły przykładowo (w złotych obiegowych): samolot An-2 - 2,4 mln zł, śmigłowiec SM-2 - 2 mln zł, stacja radiolokacyjna Jawor-M - 8,6 mln zł, wysokościomierz Bogota-M - 4 mln zł obiegowych. Zakupy uzbrojenia dokonywane były głównie za granicą i liczone były w tzw. złotych dewizowych. Wynosiły one przykładowo: samolot myśliwski MiG-21PF - 3,2 mln zł, sprzęt dla dywizjonu ogniowego (bez pocisków) - 6,7 mln zł, pocisk rakietowy W-755 - 0,24 mln zł, stacja radiolokacyjna P-14 - 0,9 mln zł, stacja radiolokacyjna P-15 - 0,313 mln zł a cały zestaw systemu Wozduch - 29,3 mln zł dewizowych.
 
Zaproponowana koncepcja reorganizacji systemu obrony powietrznej została w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego poddana głębokiej analizie i dyskusji, co zaowocowało zgłoszeniem szeregu uwag i wniosków. Zostały one przesłane do Dowództwa Wojsk OPK celem ich uwzględnienia. Zgłoszone uwagi dotyczyły głównie wysokości nakładów finansowych, a także ograniczonych możliwości materiałowych i wykonawczych.
W kwietniu 1965 r. Dowódca Wojsk OPK przesłał do Szefa Sztabu Generalnego kolejne pismo z propozycjami uwzględniającymi uwagi Sztabu Generalnego zgłoszone w dyskusji nad pierwotnie przedstawioną koncepcją. Nowe pomysły miały obniżyć koszty organizacji systemu związane zwłaszcza z budową podziemnych stanowisk dowodzenia i inwestycjami w system łączności. Dowództwo Wojsk OPK opracowało tym razem aż trzy różne warianty, wypunktowując ich strony dodatnie i ujemne.
 
Wariant I zakładał organizację według pierwotnej koncepcji z poprawkami obniżającymi koszty. Istniałyby nadal trzy korpusy z siedzibami dowództw w Radomiu, Bydgoszczy i Wrocławiu. Zrezygnowano jednak z tworzenia pułku artylerii rakietowej OPK w Słupsku a przyjęto organizację dwóch dywizji artylerii rakietowej na wybrzeżu (w Gdyni i Szczecinie) mających łącznie 16 dywizjonów ogniowych. Pojawiał się jednak problem, bo te dwie dywizje miałyby łącznie trzy dywizjony techniczne i w takim układzie jeden z nich musiałby zaopatrywać dwa dywizjony ogniowe z jednej dywizji i dwa z drugiej. Konieczne stałoby się wtedy kierowanie zaopatrzeniem przez nadrzędny szczebel dowodzenia. Dlatego rozważano dwie opcje: sformować na wybrzeżu nie dwa a trzy dywizjony techniczne, aby każda dywizja artylerii miała po dwa (tak jak warszawska i śląska), lub w ogóle zrezygnować z formowania nowych dywizjonów technicznych a pozostawić tylko ten już istniejący w gdyńskiej brygadzie. W drugiej opcji problem zaopatrywania w pociski rakietowe rozwiązany byłby przez usamodzielnienie dywizjonów ogniowych pod tym względem. Preferowana była właśnie ta druga opcja, bo wtedy w szczecińskiej dywizji wszystkie dywizjony byłyby samodzielne a w gdyńskiej tylko trzy nowoformowane. Dywizjon techniczny gdyńskiej brygady obsługiwałby tylko istniejące już wcześniej dywizjony. Jednostki artylerii lufowej podlegałyby rozformowaniu tak, jak zaproponowano w pierwotnej wersji.
W Wojskach Radiotechnicznych zamiast 58 posterunków radiolokacyjnych (RLP) wchodzących w skład trzech brygad radiotechnicznych byłyby 54 posterunki zgrupowane w pięciu pułkach i dwóch samodzielnych batalionach radiotechnicznych. Zrezygnowano z tworzenia czterech nowych RLP (Łaba, Świdwin, Babimost i Częstochowa). 
W tym wariancie przewidywano rozformowanie dziewięciu samodzielnych batalionów radiotechnicznych i wyłączenie trzech posterunków radiolokacyjnych z plm a w to miejsce sformowanie pięciu samodzielnych pułków oraz dwóch samodzielnych batalionów radiotechnicznych. Konieczne byłoby rozwinięcie siedmiu nowych RLP i zorganizowanie 13 zautomatyzowanych batalionów radiotechnicznych (Warszawa-Babice, Szymany, Raciąż, Władysławowo, Kołczewo-Chynowo, Ustka-Duninowo, Chojnice, Szczecin-Kołbaskowo, Zegrze Pomorskie - Darsewo, Poznań-Babki, Krosno Odrzańskie, Wrocław i Tarnowskie Góry) oraz 2 zautomatyzowanych samodzielnych batalionów radiotechnicznych (Łódź-Łask, Sandomierz-Ożarów)
W zakresie punktów naprowadzania LM zamiast planowanych 16 zautomatyzowanych punktów naprowadzania (ZPN) byłoby ich tylko 15 (rezygnując z ZPN Kraków), a ponadto mieć 28 niezautomatyzowanych punktów naprowadzania (NPN). Planowano też zmniejszyć ilość P-14 rozwiniętych na ZRLP z 16-stu do 9-ciu i wykorzystać dla ZRLP Słupsk i RLP Kołobrzeg stacje P-14 należące do PGWR. Dodatkowo zamierzano zróżnicować wyposażenie ZRLP (będących ZPN-ami) i zmniejszyć ilość obiektów systemu Wozduch.
Ilość stanowisk dowodzenia zmniejszyłaby się o jedno i tak w 1 Korpusie OPK byłoby jedno PPSD (Warszawa), natomiast 2 i 3 Korpus OPK miałyby po dwa SD (odpowiednio Szczecin i Gdynia oraz Poznań i Bytom)
W zakresie stanowisk dowodzenia planowano zrezygnować z posiadania PPSD Słupsk i PSD Wrocław oraz Szymany zostawiając w 1 Korpusie OPK - jedno PPSD (Warszawa) i dwa PSD (Łask, Sandomierz), w 2 Korpusie OPK - dwa PPSD (Gdynia, Szczecin), w 3 Korpusie OPK - dwa PPSD (Bytom, Poznań).
W wariancie tym zrezygnowano też z wyposażenie jednego z SD Korpusów OPK dla zabezpieczenia przejęcia pełnego dowodzenia Wojskami OPK w przypadku obezwładnienia CSD, zrezygnowano też z zachowania TSD KOPK jako zapasowych, natomiast przewidziano przejęcie dowodzenia przez jedno PPSD korpusu. ZSD KOPK miało być budowane według projektu Z-500 a nie w według pierwotnie planowanego projektu „Komar”. Zrezygnować również z budowy część umocnionych stanowisk dowodzenia i schronów. W zakresie łączności planowano sformować pułk łączności i zreorganizować istniejące węzły naprowadzania korpusów.
 
Rys. 3.Ugrupowanie operacyjne Wojsk OPK przewidywane na 1970 r. według wariantu pierwszego.
An SVG image
 
Plusem tego wariantu było zachowanie zasadniczej struktury organizacyjnej, stosunkowo mało zmian, i utrzymanie struktury sprawdzonej w użyciu. Wadą były największe nakłady osobowe i finansowe.
 
Wariant II zakładał w miejsce korpusów organizację pięciu dywizji z siedzibami dowództw w Warszawie, Gdyni, Szczecinie, Poznaniu i Bytomiu. Każda z nich miała mieć w składzie jeden do trzech pułków lotnictwa myśliwskiego, jeden związek taktyczny artylerii rakietowej OPK i dwa do czterech samodzielnych batalionów radiotechnicznych. Podziału rejonów działań bojowych dokonano tak, aby w każdym z tych rejonów był jeden z głównych obiektów kraju przy uwzględnieniu zasad kierunków operacyjno-powietrznych. Według tego wariantu powstać miały:
* Warszawska Dywizja OPK - jedna BA OPK, trzy plm OPK, jeden pa OPK mk, cztery sbrt oraz siły i środki szkół lotniczych
* Gdyńska Dywizja OPK - jedna BA OPK, dwa plm OPK, trzy sbrt
* Szczecińska Dywizja OPK- jedna BA OPK, jeden plm OPK, trzy sbrt oraz wsparcie jednostek LO i DLM PGWR
* Poznańska Dywizja OPK - jeden pa OPK, dwa plm OPK, trzy sbrt oraz wsparcie w postaci pa i plmb PGWR
* Górnośląska Dywizja OPK - jedna BA OPK, jeden plm OPK, jeden pa OPK mieszany i jeden pa OPK mk, dwa sbrt oraz siły i środki szkół lotniczych
 
Podobnie jak w poprzednim wariancie zakładano sformowanie jedenastu nowych dywizjonów ogniowych, ale formowania nowych dywizjonów technicznych już nie planowano. Istniejące dywizje artylerii miały być przeformowane na brygady każda w składzie po 8 dywizjonów ogniowych a pułk artylerii rakietowej (z Poznania) miał mieć 4 dywizjony ogniowe. Brygady warszawska i górnośląska (przeformowane z dywizji) miały mieć po dwa dywizjony techniczne, a brygada gdyńska i pułk artylerii rakietowej - jeden. Gdyńska brygada miała utrzymać swój dywizjon techniczny tylko do obsługi istniejących już pięciu dywizjonów ogniowych. Pozostałe dywizjony miały stać się samodzielne pod względem zabezpieczenia technicznego. Formowana na nowo brygada szczecińska miała mieć wszystkie dywizjony ogniowe samodzielne, bez konieczności posiadania dywizjonu technicznego. Jednostki artylerii lufowej podlegałyby rozformowaniu tak, jak zaproponowano w pierwotnej wersji.
Do realizacji tego wariantu konieczne byłoby rozformowanie 9 samodzielnych batalionów radiotechnicznych a sformowanie 15 samodzielnych zautomatyzowanych batalionów radiotechnicznych (Warszawa-Babice, Szymany, Raciąż, Władysławowo, Ustka-Duninowo, Chojnice, Szczecin-Kołbaskowo, Zegrze Pomorskie-Darsewo, Kołczewo-Chynowo, Poznań-Babki, Krosno Odrzańskie Wrocław i Tarnowskie Góry, Łódź-Łask, Sandomierz-Ożarów). Rozwinięto by 7 nowych RLP. Samodzielne bataliony radiotechniczne składały się w tym wariancie z głównego RLP (GZRLP) i jednego do trzech niezautomatyzowanych radiolokacyjnych posterunków (NRLP). W tym wariancie dowodzenie opierałoby się o sieć stanowisk dowodzenia w tym: Centralne SD, pięć SD DOPK, dziewięć SD plm OPK, trzy SD spa OPK, pietnaście SD samodzielnych batalionów radiotechnicznych. Nie planowano utrzymywania połączonych i zasadniczych SD. Dowodzenie lotnictwem myśliwskim prowadzone byłoby przez 15 zautomatyzowanych punktów naprowadzania (ZPN) oraz 28 niezautomatyzowanych punktów naprowadzania (NPN).
W zakresie dowodzenia planowano rozformowanie trzech SD KOPK a w ich miejsce utworzenie pięciu SD Dywizji OPK. Łączność zapewniać miał nowoformowany pułk łączności oraz pięć dywizyjnych batalionów łączności.
 
Rys. 4.Ugrupowanie operacyjne Wojsk OPK przewidywane na 1970 r. według wariantu drugiego.
An SVG image
 
Plusem tego wariantu była konieczność budowy mniejszej ilości stanowisk dowodzenia i dowodzenie bliżej jednostki. Linie rozgraniczające między dywizjami bardziej dopasowane do linii rozgraniczających sąsiednich krajów. Minusem była mniejsza możliwość manewru lotnictwem myśliwskim jednej dywizji, małe rozmiary obszaru, gorsza żywotność systemu (czyli przejęcie zadań przez SD niższego szczebla gdy wyższy szczebel nie można spełniać swoich zadań), gorsze współdziałanie z flotą oraz dowodzenie artylerią i lotnictwem na wybrzeżu. Gorsza byłaby też obrona Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, bo dywizja odpowiedzialna byłaby też za obronę rejonu Nowej Huty. Konieczne byłyby też duże zmiany w kadrze wojskowej.
 
Wariant III przedstawiony w poprawionych propozycjach był połączeniem obu wcześniejszych wariantów. Zakładał pozostawienie jednego korpusu (z siedzibą w Bydgoszczy) na głównym kierunku operacyjno-powietrznym w pasie nadmorskim a na pozostałym obszarze kraju zorganizowanie trzech dywizji z siedzibami dowództw w Poznaniu, Warszawie i Bytomiu. Istniałyby w takim układzie:
* Pomorski Korpus OPK - dwie BA OPK, trzy plm OPK, dwa prt oraz wsparcie w postaci jednostek LO oraz DLM PGWR
* Poznańska Dywizja OPK - jeden pa OPK, dwa plm OPK, trzy sbrt plus wsparcie w postaci pa i plmb PGWR
* Warszawska Dywizja OPK - jedna BA OPK, trzy plm OPK, jeden pa OPK mk, cztery sbrtech oraz siły i środki szkół lotniczych
* Górnośląska Dywizja OPK - jedna BA OPK, jeden plm OPK, jeden pa OPK mieszany i jeden pa OPK mk, dwa sbrt oraz siły i środki szkół lotniczych
 
Artyleria i lotnictwo myśliwskie pozostałaby ugrupowane tak samo, jak w wariancie drugim. Wojska radiotechniczne zorganizowane byłyby już w sposób mieszany. W Pomorskim Korpusie funkcjonowałyby dwa pułki radiotechniczne, każdy po 3 ZRLP (będące organizacyjnie batalionami radiotechnicznymi) oraz po 5 do 7 NRLP (organizacyjnie będących kompaniami radiotechnicznymi). Dywizje miały mieć natomiast od 2 do 4 sbrt (w sumie 9 sbrt), każdy w składzie Głównego ZRLP oraz 2 do 4 niezautomatyzowanych RLP. System dowodzenia opierałby się na następujących stanowiskach dowodzenia: CSD, SD KOPK, dwa Pomocnicze SD Korpusu OPK, trzy SD Dywizji OPK, dziewięć SD plm OPK, trzy SD pa lufowej, dziewięć SD sbrt oraz sześć SD brt. Dowodzenie lotnictwem myśliwskim prowadzone byłoby przez 15 ZPN i 28 NPN, czyli tak samo, jak w wariancie drugim. W zakresie łączności planowano sformowanie pułku łączności CSD oraz trzech batalionów łączności w dywizjach oraz reorganizacja węzła łączności w pomorskim korpusie.
 
Rys. 5.Ugrupowanie operacyjne Wojsk OPK przewidywane na 1970 r. według wariantu trzeciego.
An SVG image
 
Wariant ten miał cechy dodatnie pierwszego wariantu przy ograniczeniu niedogodności wariantu drugiego. Wadą byłaby jednak niejednolita struktura organizacyjna, bo występowałyby zarówno dywizje jak i korpus.
 
Organizacja systemu OPK i dyslokacja jednostek według pierwotnego projektu i trzech proponowanych wariantów wyglądać miała tak jak przedstawiono w poniższej tabeli.
 
Tab. 3.Ugrupowanie Wojsk OPK przewidywane na 1970 r. według pierwotnego projektu i trzech poprawionych wariantów koncepcji organizacji systemu OPK..
Projekt pierwotny
Wariant I
Wariant II
Wariant III
CSD DWOPK
1 OPRel - Grójec
3 OPRel - Lidzbark Warmiński
CSD DWOPK
1 OPRel - Grójec
3 OPRel - Lidzbark Warmiński
CSD DWOPK
1 OPRel - Grójec
3 OPRel - Lidzbark Warmiński
CSD DWOPK
1 OPRel - Grójec
3 OPRel - Lidzbark Warmiński
1 Korpus OPK - Radom
 
1 plm - Modlin
2 plm - Łask
13 plm - Łęczyca
 
9 DA OPK - Warszawa (8 x do + 2 x dt)
64 spa OPK - Warszawa
 
Brygada Radiotechniczna 
 - brt - Warszawa
 - brt - Szymany
 - brt - Raciąż
 - brt - Łask
 - brt - Ożarów
1 Korpus OPK - Radom
 
1 plm - Modlin
2 plm - Łask
13 plm - Łęczyca
 
9 DA OPK - Warszawa (8 x do + 2 x dt)
64 spa OPK - Warszawa
 
prt - Warszawa 
 - brt - Warszawa
 - brt - Szymany
 - brt - Raciąż
 
sbrt - Łask
sbrt - Ożarów
Warszawska Dywizja OPK - Warszawa
 
1 plm - Modlin
2 plm - Łask
13 plm - Łęczyca
 
9 DA OPK - Warszawa (8 x do + 2 x dt)
64 spa OPK mk - Warszawa
 
sbrt - Warszawa
sbrt - Szymany
sbrt - Raciąż
sbrt - Łask
 
Warszawska Dywizja OPK - Warszawa
 
1 plm - Modlin
2 plm - Łask
13 plm - Łęczyca
 
9 DA OPK - Warszawa (8 x do + 2 x dt)
64 spa OPK mk - Warszawa
 
brt - Warszawa
brt - Szymany
brt - Raciąż
brt - Łask
2 Korpus OPK - Bydgoszcz
 
34 plm - Babie Doły
28 plm - Słupsk
26 plm - Zegrze Pomorskie
 
60 BA OPK - Gdynia (6 x do + 1 x dt)
BA OPK - Szczecin (6 x do + 1 dt)
spa OPK - Słupsk (4 x do + 1 dt)
 
Brygada Radiotechniczna
 - brt - Szczecin
 - brt - Kołczewo
 - brt - Zegrze Pomorskie
 - brt - Słupsk
 - brt - Gdynia
 - brt - Chojnice
2 Korpus OPK - Bydgoszcz
 
34 plm - Babie Doły
28 plm - Słupsk
26 plm - Zegrze Pomorskie
 
60 BA OPK - Gdynia (8 x do + 1 x dt)
BA OPK - Szczecin (8 x do + 1 dt)
 
prt - Szczecin
 - brt - Szczecin
 - brt - Kołczewo
 - brt - Zegrze Pomorskie
 
prt - Gdynia
 - brt - Słupsk
 - brt - Gdynia
 - brt - Chojnice
Szczecińska Dywizja OPK - Szczecin
 
26 plm - Zegrze Pomorskie
 
BA OPK - Szczecin (8 x do)
 
sbrt - Szczecin
sbrt - Kołczewo 
sbrt - Zegrze Pomorskie
 
Gdyńska Dywizja OPK - Gdynia
 
34 plm - Babie Doły
28 plm - Słupsk
 
60 BA OPK - Gdynia (8 x do + 1 x dt)
 
sbrt - Słupsk
sbrt - Gdynia
sbrt - Chojnice
Pomorski Korpus OPK - Bydgoszcz
 
34 plm - Babie Doły
28 plm - Słupsk
26 plm - Zegrze Pomorskie
 
60 BA OPK - Gdynia (8 x do + 1 x dt)
BA OPK - Szczecin (8 x do)
 
brt - Szczecin
brt - Kołczewo
brt - Zegrze Pomorskie
brt - Słupsk
brt - Gdynia
brt - Chojnice
3 Korpus OPK - Wrocław
 
3 plm - Wrocław
39 plm - Mierzęcice 
62 plm - Poznań-Krzesiny
 
13 DA OPK - Bytom
(8 x do + 2 x dt)
14 spa OPK - Poznań
(4 x do + 1 x dt)
85 spa OPK - Jaworzno
90 spa OPK - Nowa Huta
 
Brygada Radiotechniczna
- brt - Poznań
- brt - Krosno Odrzańskie
- brt - Wrocław
- brt - Bytom
- brt - Kraków
3 Korpus OPK - Wrocław
 
3 plm - Wrocław
39 plm - Mierzęcice
62 plm - Poznań-Krzesiny
 
13 DA OPK - Bytom
(8 x do + 2 x dt)
14 spa OPK - Poznań
(4 x do + 1 x dt)
85 spa OPK - Jaworzno
90 spa OPK - Nowa Huta
 
prt - Poznań
- brt - Poznań
- brt - Krosno Odrzańskie
 
prt - Bytom
- brt - Bytom
- brt - Wrocław
Poznańska Dywizja OPK - Poznań
 
3 plm - Wrocław
62 plm - Poznań-Krzesiny
 
14 spa OPK - Poznań
(4 x do + 1 x dt)
 
sbrt - Poznań
sbrt - Krosno Odrzańskie
sbrt - Wrocław
 
Górnośląska Dywizja OPK - Bytom
 
39 plm - Mierzęcice
 
13 BA OPK - Bytom
(8 x do + 2 x dt)
85 spa OPK - Jaworzno
90 spa OPK - Nowa Huta
 
sbrt - Tarnowskie Góry
sbrt - Ożarów
Poznańska Dywizja OPK - Poznań 
 
3 plm - Wrocław
62 plm - Poznań-Krzesiny
 
14 spa OPK - Poznań
(4 x do + 1 x dt)
 
brt - Poznań
brt - Krosno Odrzańskie
brt - Wrocław
 
Górnośląska Dywizja OPK - Bytom
 
39 plm - Mierzęcice
 
13 BA OPK - Bytom
(8 x do + 2 x dt)
85 spa OPK - Jaworzno
90 spa OPK - Nowa Huta
 
brt - Bytom
brt - Kraków
brt - Ożarów
 
Z załączonych do poszczególnych wariantów kosztorysach wynikało, że najtaniej wychodził wariant trzeci a miał cechy dodatnie dwóch pozostałych wariantów łagodząc ich cechy ujemne
 
Jak pokazały lata późniejsze w życie wdrożono wariant pierwszy z pewnymi modyfikacjami. Organizacja Wojsk OPK opierała się na trzech korpusach ugrupowanych tak jak zaplanowano, ale np. 1 pułk lotnictwa myśliwskiego nie został przeniesiony do Modlina. Już jednak na początku lat 70-tych rozpoczęto wprowadzanie kolejnych zmian stanowiących temat na oddzielne opracowanie.
 
Warszawa, 20.03.2017
© Krzysztof Popławski
 
1 Wszystkie 5 dywizjonów (S-75M) było rozmieszczonych w rejonie Trójmiasta i wchodziło organizacyjnie w skład 60 Brygady Artylerii OPK, która osiągnęła gotowość bojową z dniem 1.09.1964 r. Środkowe i zachodnie wybrzeże Bałtyku oraz rejon Szczecina nie miały osłony artylerii rakietowej, gdyż 26 Brygadę Artylerii OPK (Gryfice) sformowano dopiero w 1968 r., a dyżury bojowe rozpoczęła w 1969 r.
2 Analizy potencjału Państw NATO szacowały siłę pierwszego zmasowanego nalotu na 180-230 do 750-820 lotniczych środków napadu powietrznego. Jednocześnie mogło przebywać nad Polska do 400 samolotów i pocisków kierowanych. Szacowano, że 25 % z celów może zniszczyć artyleria rakietowa a dla lotnictwa myśliwskiego pozostałoby do zniszczenia 300 celów.
3 Realizacja zadań inwestycyjno budowlanych dla jednostek artylerii WOPK w latach 1966-1970 odbywać się miała w ramach wykonania Dyrektywy MON Nr 0020/OTK z 10.07.1964 r .
4 DA OPK - Dywizja Artylerii OPK
5 mk - małego kalibru (działa przeciwlotnicze kalibru 57 mm)
6 spa OPK - samodzielny pułk artylerii OPK
7 Pułk artylerii lufowej mieszany miał mieć działa małego i średniego kalibru
8 Pułki te planowano rozformować do 1968 r. Faktycznie nastąpiło to w różnych latach. 129 spa OPK ze Szczecin został w 1968 r. przeformowany na 26 Brygadę Artylerii OPK w Gryficach. 98 spa OPK (od 1967 r - 17 spa OPK) z Wrocławia rozformowano w 1973 r. 136 spa OPK (od 1967 r. - 32 spa OPK) z Bydgoszczy został rozformowany w 1974 r. 3 spa OPK (od 1967 r - 77 spa OPK) w Zgierzu został w 1972 roku przekazany z WOPK do POW i w 1976 r. rozformowany.
9 sk - średniego kalibru
10 61 pułk szkolno-bojowy (Nowe Miasto) i 58 pułk szkolno-bojowy (Dęblin)
11 Realizując te zamierzenia w 1968 r. przekazano 11 plm OPK (od 1967 r. - 9 plm OPK) do Wojsk Lotniczych a 45 plm OPK przekazano do Wojsk Lotniczych i przeformowano na 45 plmsz. 25 plm OPK został w 1968 r. rozformowany stanowiąc bazę do formowania pułku śmigłowców
12 Autorzy koncepcji obrony powietrznej szacowali, że jednostki radioelektroniczne po ukompletowaniu w etatowy stan osobowy i środki techniczne w 1964 r. będą miały możliwość wykonywania jedynie ok. 30-40% zadań wynikających z ówczesnego stanu ilościowego środków napadu powietrznego państw NATO.
13 Ze względu na konieczność oszczędzania resursu aparatury system Wozduch miał być wykorzystywany wyłącznie do programowego szkolenia pilotów, personelu WRT i załóg SD celem opanowania obsługi systemu, w czasie ćwiczeń i treningów oraz w działaniach przeciw naruszycielom polskiej przestrzeni powietrznej. W codziennej pracy dyżurnej systemu OPK miał być używany system foniczno-ręczny.
14 RSD - Ruchome Stanowisko Dowodzenia
15 Rozważano wprowadzenie śmigłowców W-8 (Mi-8) na wyposażenie trzech plm OPK. Ich zadaniem miało być dostarczanie gotowych pocisków rakietowych z dywizjonów technicznych OPK do dywizjonów ogniowych OPK ugrupowanych na wybrzeżu Bałtyku. Wynikało to z dużych odległości niektórych dywizjonów ogniowych OPK od dywizjonów technicznych OPK.
16 Koszty podane w złotych obiegowych. Zakupu sprzętu zagranicą kalkulowane były w tzw. złotych dewizowych. Złoty dewizowy był księgową jednostką rozrachunkową używaną w Polsce do 1982 r. dla rozliczania prowadzonych przez państwo transakcji zagranicznych oraz używana w statystykach handlu zagranicznego. 
 
© Copyright by www.jednostki-wojskowe.pl  Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i publikowanie w całości oraz w części bez zgody autora zabronione. Wszystkie teksty, artykuły, fotografie, oraz pozostałe materiały zamieszczone na stronie www.jednostki-wojskowe.pl objęte są prawami autorskimi.

Please publish modules in offcanvas position.