Rozwój osłonowych baterii artylerii przeciwlotniczych w Siłach Zbrojnych PRL w latach 1967 - 1981
Idea formowania samodzielnych baterii artylerii przeciwlotniczych dla ochrony konkretnych obiektów wojskowych pojawiła się w drugiej połowie lat 60-tych i pojawiła się w Uchwale Komitetu Obrony Kraju nr 001/67 z dnia 5 lipca 1967 roku w sprawie zwiększenia ilościowego stanu etatowego Sił Zbrojnych PRL na lata 1967-1970 oraz Uchwale nr 002/67 z dnia 5 lipca 1967 roku w sprawie zmiany wielkości wydatków obronnych Państwa na lata 1966 - 1970, decyzja o sformowaniu osłonowych baterii tego typu podjęta została Rozkazami Ministra Obrony Narodowej nr 093/Org. i 094/Org. z dnia 6 lipca 1967 roku w sprawie wzmocnienia obrony przeciwlotniczej kraju i wojsk. Jako możemy przeczytać w rozkazie Ministra Obrony Narodowej nr 093/Org. z dnia 6 lipca 1967 roku, "W pierwszej kolejności, w latach 1967 - 1968 rozwinąć system osłony artylerią przeciwlotniczą lotnisk, stanowisk ogniowych rakiet przeciwlotniczych, stanowisk dowodzenia wojsk OPK i innych obiektów na terenie kraju oraz wprowadzić klasyczne środki przeciwlotnicze do dywizji, stosownie do ich nowej struktury organizacyjnej."
Rozkaz Ministra Obrony Narodowej nr 094/Org. z dnia 6 lipca 1967 roku określał już dokładniej postawione zadania, możemy zacytować najważniejsze z punktów rozkazu:
"1. Wykorzystać posiadane obecnie oraz przewidywane do wycofania z uzbrojenia wojsk klasyczne środki obrony przeciwlotniczej dla zorganizowania osłony stanowisk ogniowych artylerii rakietowej, lotnisk, stanowisk dowodzenia wojsk OPK, posterunków radiolokacyjnych, składnic i innych obiektów na obszarze kraju. Jednocześnie przyspieszyć wprowadzenie do dywizji zmechanizowanych i pancernych przewidywanych w ich nowej strukturze organizacyjnej klasycznych środków przeciwlotniczych.
2. Osłonę przeciwlotniczą obiektów organizować przez utworzenie skadrowanych do wielkości zawiązków mobilizacyjnych pododdziałów przy wytypowanych jednostkach, zapewniając równocześnie przygotowanie obsługi środków przeciwlotniczych przez żołnierzy ze stanu etatowego danej jednostki, szkolonych w drugiej specjalności. Na okres "W" przewidywać rozwinięcie omawianych pododdziałów żołnierzami rezerwy odpowiednio przygotowanymi w okresie pokoju.
3. Gotowość bojową pierwszych pododdziałów przeciwlotniczych osiągnąć w grudniu 1967 r., całość zamierzeń zrealizować w zasadzie do końca 1968 r.
4. Za włączenie nowosformowanych pododdziałów osłony przeciwlotniczej do ogólnego systemu obrony powietrznej kraju oraz ich wykorzystania w tym systemie, czynię odpowiedzialnym Dowódcę Wojsk OPK."
Wykonanie tych rozkazów w odniesieniu do baterii obrony przeciwlotniczej rozpoczęło się od Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0133/Org. z dnia 12 września 1967 roku na mocy którego w terminie do dnia 15 grudnia 1967 roku sformowano szesnaście baterii artylerii przeciwlotniczej /57mm armat/ oraz dziesięć baterii artylerii przeciwlotniczej /37mm armat/.
Bateria artylerii przeciwlotniczej /57mm armat/ była formowana według etatu nr 8/97. Etat nr 8/97 na czas "P" zakładał stan osobowy 5 żołnierzy (w tym 1 oficer, 1 podoficer służby zawodowej oraz 3 podoficerów służby zasadniczej), bateria taka znacznie się rozwijała na czas "W" gdyż jej stan powiększał się do 60 żołnierzy (w tym 2 oficerów, 10 podoficerów i 48 szeregowców). Wyposażenie i sprzęt bojowy baterii stanowiło 6 sztuk armat 57mm, 2 sztuki dalmierzy ZD, 2 ciągniki samochodowe średnie, 2 radiostacje UKF R-109 oraz 1 odbiornik KF R-311. W zasadzie w czasie "P" tak mała ilość obsadzonych stanowisk pozwalała jedynie na konserwację i bieżącą obsługę sprzętu bojowego i wyposażenia oraz planowanie osiągania wyższych stanów gotowości bojowej.
Wyposażeniem baterii były armaty 57mm, które co ciekawe służą po pewnej modernizacji do dziś w Siłach Zbrojnych RP, obecnie armaty znane są jako S-60. Armaty te weszły do użytku najpierw w ZSRR w 1950 roku, a w drugiej połowie lat 50-tych również na wyposażenie Sił Zbrojnych PRL.
Armata 57mm S-60 (zdjęcie pochodzi z https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Zagan_57_mm_armata_plot_S_60.jpg)
Bateria artylerii przeciwlotniczej /37mm armat/ była formowana według etatu nr 8/98. Etat nr 8/98 na czas "P" zakładał stan osobowy 5 żołnierzy (1 oficer, 1 podoficer służby zawodowej oraz 3 podoficerów służby zasadniczej), bateria na czas "W" rozwijała się do stanu 66 żołnierzy (2 oficerów, 10 podoficerów i 54 szeregowców). Wyposażenie i sprzęt bojowy stanowiło 6 sztuk armat 37mm, 1 dalmierz ZD, 2 ciągniki samochodowe średnie, 2 radiostacje UKF R-109 i 1 odbiornik KF R-311.
Armata 37mm znana również pod oznaczeniem 61-K była zaprojektowana jeszcze w 1939 roku w ZSRR, w Polsce pojawiła się zaraz po II wojnie światowej.
Armata 37mm (zdjęcie ze zbiorów własnych, Muzeum Wojska Polskiego w Kołobrzegu)
Każda z baterii była sformowana przy większej jednostce, której później operacyjnie podlegała, jak można zauważyć baterie 57mm armat formowano początkowo przy jednostkach obrony przeciwlotniczych jak dywizjonach ogniowych i technicznych OPK oraz pułkach artylerii Wojsk OPL, natomiast baterie 37mm armat formowano przy pułkach lotnictwa (pierwsze 10 baterii przy pułkach lotnictwa myśliwskiego), można stwierdzić że baterie formowane przy pułkach stanowiły stacjonarną obronę przeciwlotniczą lotnisk.
Poniżej tabela formowania pierwszej grupy baterii formowanych na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0133/Org. z dnia 12.09.1967 r.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 1 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Mińsk Mazowiecki | WOW |
| 2 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 9 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Debrzno | POW |
| 3 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 25 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Pruszcz Gdański | POW |
| 4 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Zegrze Pomorskie | POW |
| 5 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 28 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Słupsk | POW |
| 6 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 34 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Babie Doły | POW |
| 7 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 39 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Mierzęcice | ŚOW |
| 8 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 45 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Babimost | ŚOW |
| 9 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 62 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Krzesiny | ŚOW |
| 10 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 2 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego | Goleniów | POW |
| 75 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 21 Dywizjon Ogniowy OPK | Puck | POW |
| 76 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 22 Dywizjon Ogniowy OPK | Hel | POW |
| 77 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 23 Dywizjon Ogniowy OPK | Sobieszewo | POW |
| 78 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 24 Dywizjon Ogniowy OPK | Żukowo | POW |
| 79 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 25 Dywizjon Ogniowy OPK | Dąbrówka | POW |
| 80 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 26 Dywizjon Techniczny OPK | Nowy Dwór Gdański | POW |
| 81 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 28 Dywizjon Ogniowy OPK | Dopiewo | ŚOW |
| 82 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 29 Dywizjon Ogniowy OPK | Pamiątkowo | ŚOW |
| 83 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 30 Dywizjon Ogniowy OPK | Murowana Goślina | ŚOW |
| 84 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 31 Dywizjon Ogniowy OPK | Kórnik | ŚOW |
| 85 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 32 Dywizjon Techniczny OPK | Biedrusko | ŚOW |
| 86 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 36 Dywizjon Ogniowy OPK | Szczecin-Pogodno | POW |
| 87 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 37 Dywizjon Ogniowy OPK | Glicko | POW |
| 88 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 38 Dywizjon Ogniowy OPK | Stargard Szczeciński | POW |
| 89 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 39 Dywizjon Ogniowy OPK | Gryfino | POW |
| 90 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ | 8/97 | 65 Pułk Artylerii Wojsk OPL | Warcisław k/Trzebiatowa | POW |
Poniżej również ten pierwszy etap formowania baterii artylerii przeciwlotniczej na mapie. Kolorem czerwonym zaznaczone są baterie 57mm armat, a niebieskim baterie 37mm armat. Wyraźnie widać że postanowiono rozpocząć proces wzmacniania obrony przeciwlotniczej od zgrupowania 4 Brygady Artylerii OPK w rejonie Trójmiasta, 26 Brygady Artylerii OPK w rejonie Szczecina oraz 14 Samodzielnego Pułku Artylerii OPL w rejonie Poznania oraz lotnisk pułków lotnictwa myśliwskiego OPK (z wyjątkiem pułku z Goleniowa, który był jednostką lotnictwa operacyjnego).
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej po sformowaniu ich w 1 etapie pod koniec 1967 roku. (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Proces rozwijania baterii osłonowych kontynuowany był w 1968 roku, czego wynikiem było Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 0105/Org. z dnia 8 lipca 1968 roku nakazujące by w terminie do 15 grudnia 1968 roku sformować kolejne trzydzieści siedem baterii artylerii przeciwlotniczej 37mm armat. Co warto zauważyć przy niektórych lotniskach sformowano po dwie baterie oraz część baterii była przeznaczona do ochrony kluczowych składnic.
Poniżej tabela formowania baterii formowanych na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0105/Org. z dnia 8.07.1968 r.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 11 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 10 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Łask | POW |
| 12 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 13 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Łęczyca | POW |
| 13 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 11 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Wrocław | ŚOW |
| 14 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Mińsk Mazowiecki | WOW |
| 15 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 15 Składnica Materiałów Pędnych i Smarów /OPK/ | Gardeja | POW |
| 16 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Zegrze Pomorskie | POW |
| 17 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 28 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Słupsk | POW |
| 18 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 34 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Babie Doły | POW |
| 19 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 39 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Mierzęcice | ŚOW |
| 20 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 45 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Babimost | ŚOW |
| 21 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 62 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK | Krzesiny | ŚOW |
| 22 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 7 Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego | Cewice | POW |
| 23 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 7 Brygada Lotnictwa Bombowego | Powidz | ŚOW |
| 24 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 7 Brygada Lotnictwa Bombowego | Powidz | ŚOW |
| 25 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 41 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego | Malbork | POW |
| 26 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 40 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego | Świdwin | POW |
| 27 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 6 Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego | Piła | ŚOW |
| 28 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 51 Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego | Piła | ŚOW |
| 29 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 8 Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego | Mirosławiec | POW |
| 30 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 21 Pułk Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i Artyleryjskiego | Sochaczew | WOW |
| 31 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 32 Pułk Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i Artyleryjskiego | Sochaczew | WOW |
| 32 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 56 Pułk Śmigłowców | Inowrocław | POW |
| 33 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 47 Pułk Lotnictwa Łącznikowo-Sanitarnego | Modlin | WOW |
| 34 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 36 Samodzielny Specjalny Pułk Lotniczy | Warszawa-Okęcie | POW |
| 35 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 58 Pułk Szkolno-Bojowy | Dęblin | WOW |
| 36 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 58 Pułk Szkolno-Bojowy | Dęblin | WOW |
| 37 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 61 Pułk Szkolno-Bojowy | Nowe Miasto n/Pilicą | POW |
| 38 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 61 Pułk Szkolno-Bojowy | Nowe Miasto n/Pilicą | POW |
| 39 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 60 Pułk Szkolny | Radom | WOW |
| 40 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 66 Pułk Szkolny | Tomaszów Mazowiecki | POW |
| 41 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | Centralne Stanowisko Dowodzenia Dowództwa WOPK | Warszawa-Pyry | WOW |
| 42 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | Wydział Administracyjno-Gospodarczy 1 Korpusu OPK | Warszawa-Babice | WOW |
| 43 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 12 Pułk Radiotechniczny | Gdynia-Grabówek | POW |
| 44 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki | Bemowo Piskie | WOW |
| 45 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki | Bemowo Piskie | WOW |
| 46 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 3 Centralny Skład Amunicji | Szeroki Bór | WOW |
| 47 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 8/98 | 34 Centralna Składnica Materiałów Pędnych i Smarów | Warcisław k/Trzebiatowa | POW |
Jak łatwo zauważyć w 2 etapie rozwijania osłonowych środków obrony przeciwlotniczej skupiono się głównie na lotniskach, decydując się nawet na dwie baterie na niektóre z obiektów, ale również warto zauważyć że wzmocniono obrony przeciwlotniczą kluczowych obiektów jak centra dowodzenia, składnice oraz ośrodek szkolenia.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej na koniec 1968 roku. (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Ciekawostką jest że Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 0130/Org. z dnia 14 września 1968 r. zmieniono numer porządkowy 29 Baterii Artylerii Przeciwlotniczej formującej się przy 8 plmsz w Mirosławcu, baterię przemianowano na 48 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej (na mapie jeszcze oznaczyliśmy ją jako 29.). Co prawda w zarządzeniu tym nie jest wyjaśnione dlaczego doszło do takiej zmiany, ale możemy się domyślić że wynikło to z tego że w tym czasie biorąc pod uwagę całe Siły Zbrojne PRL istniała już 29 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej jako pododdział 7 Dywizji Desantowej, wobec czego aby uniknąć nieporozumień zadecydowano by ten numer zmienić.
Z dniem 1 stycznia 1969 roku zmieniono numerację etatów i tak etat nr 8/97 został przenumerowany na 32/015, a etat nr 8/98 na 32/016.
Niedługo potem na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 01/Org. z dnia 14 stycznia 1969 r. dokonano zmiany dyslokacji 21 Pułku Lotnictwa Rozpoznania Taktycznego i Artyleryjskiego z m. Sochaczew do m. Powidz, w związku z tym 30 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej funkcjonująca przy 21 pułku również zmieniła miejsce postoju. Warto odnotować że w tym momencie w Powidzu była to już trzecia bateria osłonowa.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 024/Org. z dnia 27 marca 1969 r. dokonano korekty w drugim etapie formowania baterii osłonowych, korekta dotyczyła formowania 34 Baterii Artylerii Przeciwlotniczej, która pierwotnie miała być formowana na lotnisku Warszawa-Okęcie przy 36 Samodzielnym Specjalnym Pułku Lotniczym, w tym zarządzeniu zmieniono miejsce formowania na Toruń przy 14 Składnicy Uzbrojenia, Sprzętu Radiotechnicznego i Łączności WOPK.
Kolejne zmiany to Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 063/Org. z dnia 5 września 1969 r. w którym dokonano dużych zmian w jednostkach lotniczych, w wyniku tych zmian, przedyslokowano 20 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej z m. Babimost do m. Kraków-Balice i podporządkowano ją pod 13 Pułk Lotnictwa Transportowego, natomiast 28 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej przeniesiono z m. Piła do m. Bydgoszcz i podporządkowano pod 3 Pomorski Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego. Zmiany organizacyjno-dyslokacyjne miały by zakończone do 1 listopada 1969 roku.
W celu wzmocnienia osłony przeciwlotniczej jednostek rakietowych proces rozwijania baterii osłonowych kontynuowany był w 1970 roku, czego wynikiem było Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 06/Org. z dnia 26 stycznia 1970 roku nakazujące by w terminie do 30 grudnia 1970 roku sformować kolejne dwanaście baterii artylerii przeciwlotniczej 37mm armat.
Poniżej tabela formowania baterii formowanych na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 06/Org. z dnia 26.01.1970 r.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 49 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 2 Dywizjon Ogniowy OPK | Dębina | WOW |
| 50 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 3 Dywizjon Ogniowy OPK | Nadarzyn | WOW |
| 51 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 6 Dywizjon Ogniowy OPK | Nasielsk | WOW |
| 52 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 8 Dywizjon Ogniowy OPK | Lesznowola | WOW |
| 53 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 9 Dywizjon Ogniowy OPK | Teresin | WOW |
| 54 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 40 Dywizjon Ogniowy OPK | Kołczewo | POW |
| 55 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 41 Dywizjon Ogniowy OPK | Mrzeżyno | POW |
| 56 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 42 Dywizjon Ogniowy OPK | Ustronie Morskie | POW |
| 57 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 43 Dywizjon Ogniowy OPK | Darłowo | POW |
| 58 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 44 Dywizjon Ogniowy OPK | Ustka | POW |
| 59 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 45 Dywizjon Ogniowy OPK | Smołdzino | POW |
| 60 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 46 Dywizjon Ogniowy OPK | Lubiatowo | POW |
Poniżej również mapa wg stanu na koniec 1970 roku, czyli już po sformowaniu baterii trzeciego etapu.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej na koniec 1970 roku. (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Kolejny już można powiedzieć 4 etap rozwijania baterii osłonowych wykonano w 1971 roku, na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0030/Org. z dnia 18 czerwca 1971 r. zdecydowano o formowaniu w terminie do 1 kwietnia 1972 roku kolejnych piętnastu baterii artylerii przeciwlotniczej /37mm armat/ według etatu nr 32/016.
Poniżej tabela formowania baterii formowanych na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0030/Org. z dnia 18.06.1971 r.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 61 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 4 Dywizjon Ogniowy OPK | Baniocha | WOW |
| 62 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 5 Dywizjon Ogniowy OPK | Słupno | WOW |
| 63 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 7 Dywizjon Ogniowy OPK | Pustelnik | WOW |
| 64 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 1 Dywizjon Techniczny OPK | Książenice | WOW |
| 65 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 10 Dywizjon Techniczny OPK | Struga | WOW |
| 66 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 11 Dywizjon Ogniowy OPK | Kuźnia Raciborska | ŚOW |
| 67 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 12 Dywizjon Ogniowy OPK | Olszowa k/Strzelec Opolskich | ŚOW |
| 68 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 13 Dywizjon Ogniowy OPK | Krupski Młyn k/Lublińca | ŚOW |
| 69 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 14 Dywizjon Ogniowy OPK | Woźniki | ŚOW |
| 70 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 15 Dywizjon Ogniowy OPK | Zawiercie | ŚOW |
| 71 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 16 Dywizjon Ogniowy OPK | Bukowno | ŚOW |
| 72 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 17 Dywizjon Ogniowy OPK | Libiąż | ŚOW |
| 73 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 18 Dywizjon Ogniowy OPK | Kobiór | ŚOW |
| 74 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 19 Dywizjon Techniczny OPK | Gliwice | ŚOW |
| 100 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 20 Dywizjon Techniczny OPK | Hutki k/Olkusza | ŚOW |
Jak wskazuje tabela 4 etap formowania skupiony był na osłonie wojsk rakietowych w obrębie Warszawy oraz Górnego Śląska.
Poniżej dyslokacja baterii osłonowych po wykonaniu Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 0030/Org. z dnia 18.06.1971 r.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej po wykonaniu 4 etapu formowania w 1971 roku (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Jak się okazało niedługo doformowano jeszcze Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 047/Org. z dnia 28 sierpnia 1971 r. 92 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ w terminie do 30 listopada 1971 r., baterię sformowano przy Komendzie Portu Wojennego Świnoujście.
W połowie 1972 roku do siatki baterii osłonowych dołączyły kolejne baterie. Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 033/Org. z dnia 13 czerwca 1972 r. dokonano zmian etatowych w samodzielnych pułkach artylerii OPK uzyskując po tych zmianach 37mm armaty przeciwlotnicze oraz 57mm armaty przeciwlotnicze, wobec czego postanowiono nadwyżki uzbrojenia wykorzystać na sformownanie nowych baterii osłonowych, które sformowano tym zarządzeniem.
Poniżej tabela formowania baterii formowanych na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 033/Org. z dnia 13.06.1972 r.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 101 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | Dowództwo 2 Korpusu OPK | Bydgoszcz | POW |
| 102 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 10 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego | Łask | POW |
| 103 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 7 Samodzielny Batalion Radiotechniczny | Łódź | POW |
| 104 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | Dowództwo 3 Korpusu OPK | Wrocław | ŚOW |
| 105 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 11 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego | Wrocław | ŚOW |
| 106 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 19 Pułk Radiotechniczny | Radzionków | ŚOW |
| 107 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 3 Pomorski Pułk Lotnictwa Myśliwsko-Bombowego | Bydgoszcz | POW |
To nie był koniec formowania nowych baterii w 1972 roku, kolejną sformowano Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 039/Org. z dnia 16 czerwca 1972 r., była to 93 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ w m. Gdynia-Demptowo przy Bazie Technicznej Marynarki Wojennej. Termin sformowania określono na 30 września 1972 roku.
Następnie na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 086/Org. z dnia 12 grudnia 1972 r., w terminie do dnia 1 kwietnia 1973 roku sformowano 108 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej /57mm armat/ w m.Gryfice przy Dowództwie 26 Brygady Artylerii OPK. Tym samym dokumentem dokonano również przezbrojenia i przeformowania 54, 55, 56 i 57 baterii artylerii przeciwlotniczej z 37mm armat przeciwlotniczych na 57mm armaty przeciwlotnicze.
Poniżej mapa ze stanem dyslokacji i organizacji baterii po wykonaniu dokumentów organizacyjnych w 1972 roku.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej po wykonaniu zarządzeń organizacyjnych z 1972 roku (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
W roku 1973 także dokonano pewnych formowań i zmian organizacyjnych w obrębie baterii osłonowych. Na początek Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 021/Org. z dnia 24 lutego 1973 r., dokumentem tym sformowano 94 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej w m. Cewice przy 7 Pułku Lotnictwa Myśliwsko-Szturmowego. Termin sformowania wyznaczono na 1 października 1973 roku.
Na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 058/Org. z dnia 16 sierpnia 1973 r., zmieniło się podporządkowanie 42 Baterii Artylerii Przeciwlotniczej, bateria przeszła w podporządkowanie 4 Bazy Lotniczej.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 061/Org. z dnia 11 września 1973 r., w terminie do 31 maja 1974 r. sformowano kolejne baterie osłonowe które wymieniamy w tabeli poniżej.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 109 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 35 Batalion Radiotechniczny | Pietrzykowice | ŚOW |
| 110 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 32 Batalion Radiotechniczny | Szczawno | ŚOW |
| 111 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 22 Batalion Radiotechniczny | Chojnice | POW |
Równocześnie tym samym zarządzeniem 106 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej podporządkowano pod 33 Batalion Radiotechniczny, a w związku z przebazowaniem 7 Batalionu Radiotechnicznego z Łodzi do Łasku, przebazowaniu podlegała również 103 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 029/Org. z dnia 12 marca 1974 roku, w terminie do dnia 1 października 1974 r. sformowano następujące baterie osłonowe.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 112 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/038 | 43 Dywizjon Ogniowy OPK | Darłowo | POW |
| 113 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/038 | Komenda Portu Wojennego Gdynia | Gdynia-Oksywie | POW |
| 114 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/038 | 42 Dywizjon Ogniowy OPK | Ustronie Morskie | POW |
| 115 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/028 | 7 Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej | Hel | POW |
Równocześnie tym samym zarządzeniem przeformowano 92 Baterię Artylerii Przeciwlotniczej z etatu nr 32/016 na etat 32/038. Etat nr 32/038 był etatem wojenno-pokojowym o stanie na czas "P" 16 żołnierzy oraz na czas "W" 121 żołnierzy.
Zarządzeniem Szefa Sztabu Generalnego nr 050/Org. z dnia 29 czerwca 1974 roku, w terminie do dnia 28 lutego 1975 r. sformowano kolejne baterie osłonowe.
| Nazwa pododdziału | Nr etatu | Jednostka formująca | Miejsce postoju | OW |
| 116 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 23 Batalion Radiotechniczny | Słupsk | POW |
| 117 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 27 Batalion Radiotechniczny | Witkowo | POW |
| 118 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/ | 32/016 | 21 Batalion Radiotechniczny | Władysławowo | POW |
Zarządzeniem tym zmieniono również podporządkowanie 43 Baterii Artylerii Przeciwlotniczej pod Dowództwo 4 Brygady Artylerii OPK.
Ostatnią sformowaną od podstaw baterią osłonową była 119 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej sformowana według etatu nr 32/016 w m. Lipowiec przy 8 Batalionie Radiotechnicznym. Baterię sformowano w terminie do dnia 1 marca 1976 roku na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 042/Org. z dnia 25 czerwca 1975 roku.
W tym okresie było to maksymalne rozwinięcie baterii osłonowych w czasie ich istnienia w Siłach Zbrojnych PRL. Poniżej na mapie prezentujemy rozmieszczenie jednostek właśnie po wykonaniu Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 042/Org. z dnia 25.06.1975 roku.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej w czasie ich maksymalnego rozwinięcia w 1976 roku (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Od tego momentu rozpoczął się proces "konsolidacji" oraz redukcji ilości baterii osłonowych. Pierwszym dokumentem zwiastującym takie zmiany było Zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego nr 047/Org. z dnia 30 czerwca 1975 roku, na podstawie którego w terminie do 31 października 1975 roku 22 i 93 Baterie Artylerii Przeciwlotniczej przeformowano z etatu nr 32/016 na znacznie większy etat nr 32/038, zdecydowano również o rozformowaniu 94 Baterii Artylerii Przeciwlotniczej.
Dużą redukcję baterii osłonowych rozpoczęto od baterii 37mm armat przeciwlotniczych, ze względu na to że był to sprzęt bardziej przestarzały. Na mocy Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 01/Org. z dnia 2 stycznia 1978 roku w terminie do 31 marca 1978 roku polecono rozformować 41, 42, 49, 50, 51, 52, 53, 61, 62, 63, 64 i 65 Baterie Artylerii Przeciwlotniczej /37mm armat/. Redukcja ta dotyczyła jak można zauważyć głównie baterii osłonowych jednostek rakietowych wokół Warszawy.
Poniżej na mapie rozmieszczenie baterii osłonowych po redukcji w 1978 roku.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej po redukcji w 1978 roku (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Kolejna duża redukcja nastąpiła w pierwszej połowie 1981 roku na podstawie Zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego nr 044/Org. z dnia 29 listopada 1980 roku rozformowano dwanaście kolejnych baterii osłonowych, rozformowano zarówno baterie 37mm armat jak i 57mm armat. W terminie do 31 maja 1981 roku rozformowano 43, 44, 45, 54, 55, 56, 57, 86, 87, 88, 89 i 108 Baterie Artylerii Przeciwlotniczej. Warto zauważyć że w czasie tej redukcji baterii osłonowych rozformowano baterie głównie z zachodniego wybrzeża osłaniające jednostki rakietowe. Możemy dodać że tym samym zarządzeniem do etatów części jednostek rakietowych wprowadzono przeciwlotniczej zestawy rakietowe Strzała-2M, które miały wypełnić lukę po rozformowanych bateriach osłonowych.
Poniżej na mapie rozmieszczenie baterii osłonowych po redukcji w 1981 roku.
Dyslokacja baterii artylerii przeciwlotniczej po redukcji w 1981 roku (mapa opracowana z wykorzystaniem map www.openstreetmap.org)(kliknij na mapę aby powiększyć)
Źródła: Materiały archiwalne CAW
Mapy: wykonanie własne na bazie map www.openstreetmap.org
ciąg dalszy nastąpi...
Autor: Jacek Tymoczko
© Copyright by www.jednostki-wojskowe.pl Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i publikowanie w całości oraz w części bez zgody autora zabronione. Wszystkie teksty, artykuły, fotografie, oraz pozostałe materiały zamieszczone na stronie www.jednostki-wojskowe.pl objęte są prawami autorskimi.